Dąb Bażyńskiego w Kadynach cieszy się sławą najstarszego drzewa na Warmii i Mazurach. Dziś 740-latek pretenduje do dębowej korony Polski. Wielkopolska widzi w niej rogalińskiego Rusa, Świętokrzyskie oddaje cześć „ponadtysiącletniemu” Bartkowi. Na polu starszeństwa świadków naszych dziejów od lat najwięcej do powiedzenia ma reklama. Nauka skupia się na przyszłych pokoleniach. Sędziwe dęby odchodzą na naszych oczach. Rus pozostawi po sobie prawowitych potomków. Trzy lata temu naukowcom z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku udało się go sklonować z wykorzystaniem kultur in vitro. Bartek i „Bażyński” opierają się tej metodzie. Innej dzisiaj nie znamy...
Zacznijmy od Bartka. Najsłynniejsze i najokazalsze polskie drzewo rosnące na terenie leśnictwa Bartków, przy drodze wojewódzkiej nr 750 z Zagnańska do Samsonowa, to obowiązkowy punkt programu wędrówek szlakami województwa świętokrzyskiego. Za sprawą tradycji kultywowanej przez lokalną społeczność dąb wielokrotnie obchodził swoje 1000. urodziny. To magia dużych liczb, której lubimy ulegać. Prawda o matuzalemowym wieku Bartka jest dla niego łaskawsza. Eksperci w dziedzinie nauk leśnych szacują wiek świętokrzyskiego dębu na ok. 680 lat. Mogą się mylić – o powodach za chwilę – nawet o kilkadziesiąt lat. Okazalszą metryką, ogłoszoną przez leśników w 2000 roku, podważaną niejednokrotnie, ale już nie tak głośno przez specjalistów w dziedzinie biologii drzew, mógł do niedawna poszczycić się 800-letni Bolesław (imię otrzymał na cześć Chrobrego) rosnący w Bagiczu niedaleko Kołobrzegu. Cztery lata temu poraziła nas wiadomość, że najstarszy w Polsce dąb szypułkowy (Quercus robur) padł ofiarą wichury. Na owoce rosnącego w tym miejscu klonu Bolesława poczekamy kilkadziesiąt lat. Owoce reklamy już zostały przejrzane. Tragiczna dla Bolesława wichura pozwoliła rozwiać wątpliwości w kwestii jego wieku. Okazało się, że drzewo nie było takie stare. – Jak na 800-latka Bolesław nie był gruby – w obwodzie miał około 7 metrów – i to było podejrzane. Kiedy dąb się przewrócił, pobraliśmy materiał z jego pnia. Doktor Krzysztof Ufnalski zajmujący się badaniem wieku drzew zastosował dwie metody: datowanie izotopem węgla C14 oraz metodę porównawczą obwodu pnia do upakowania słojów – tzw. przyrostów rocznych, która polega na tym, że robi się odwiert świdrem Presslera i liczy słoje, a na następnie ekstrapoluje się do grubości drzewa, bo w środku pnie są najczęściej puste. Obie metody dały wyniki zbieżne z dokładnością do 50 lat. Bolesław miał około 450 lat i... dobrą reklamę – wyjaśnia nam profesor Paweł Chmielarz, kierownik Pracowni Biologii Rozmnażania i Genetyki Populacyjnej w Instytucie Dendrologii PAN w Kórniku.
Po śmierci Bolesława koronę Polski przejął... Chrobry, dąb rosnący w pobliżu rezerwatu przyrody Buczyna Szprotawska (Bory Dolnośląskie), w okolicy Piotrowic (powiat polkowicki). Wiek drzewa ocenia się na ok. 760 lat. Tyle tylko, że niewiele z majestatu króla zostało. Władcy dopiekli wandale. Drzewo płonęło wielokrotnie, po raz ostatni w listopadzie 2014 roku. Wtedy ucierpiało najbardziej. Chrobry nie poddawał się, walczył ze skutkami pożogi i wszechobecną suszą jeszcze przez kilka sezonów. W tym roku po raz pierwszy nie wypuścił ani jednego listka. To już przesądzone: dąb obumarł. Potomstwo pozostawił liczne w wielu zakątkach Polski. Jego dziećmi są dęby papieskie, z których najstarsze liczą sobie już po 15 lat. Wyhodowane z żołędzi Chrobrego poświęconych przez Jana Pawła II mają połowę genotypu słynnego rodzica, który był im... matką. Pyłek, czyli ojciec, pozostaje nieznany. Klon to jednak klon. – Mamy dwa klony Chrobrego. Mierzą po 50 centymetrów, są bardzo cenne i jeszcze przez dwa lata muszą rosnąć w pojemniku. Kiedy będą miały po 1,5 metra, gwarancja, że się przyjmą, będzie większa – mówi profesor Paweł Chmielarz.
Na terenie Polski spotkamy dziś ok. 500 dębów o obwodzie pnia przekraczającym 6 metrów. Te najbardziej sędziwe potrafią się roztyć do ponad 10 metrów. Nie oznacza to jednak, że król musi być najtęższy. Roczne przyrosty obwodu / średnicy pnia – pustego w przypadku tak wiekowych okazów – zależą w dużej mierze od jakości podłoża i najbliższego otoczenia drzewa. Oznaczanie wieku owianych legendami dębów to kwestia szacunków, a co za tym idzie, także grubych pomyłek. Najświeższym tego przykładem jest Rus rosnący w sąsiedztwie pałacu Raczyńskich w Rogalinie pod Poznaniem. Niespełna rok temu świat nauki ogłosił, że lider rogalińskich dębów (ok. 9,5 m w obwodzie) może mieć nie 520 lat, jak dotąd uważano, a nawet ponad 800 wiosen! Możliwe jest więc, że Chrobry odchodził, nie będąc królem. Rządził „Rusek”. Polska północna wolałaby pewnie widzieć na tronie dąb Bażyńskiego (obwód: ponad 10 m, wysokość: ok. 21 m) rosnący w Kadynach na terenie Nadleśnictwa Elbląg. W świetle badań przeprowadzonych w 2018 roku to niemal 740-latek. Drzewo z charakterystyczną przyziemną dziuplą zachwyca historią i wyglądem. Mimo że nosi na sobie oznaki stopniowego zamierania, znowu pięknie się zazieleniło. Co roku wypuszcza nowe liście, a co kilka lub kilkanaście lat obradza w żołędzie. Stoi tuż przy szosie prowadzącej z Elbląga do Tolkmicka, przy wjeździe do centrum Kadyn, na skraju górzystego rezerwatu Las Kadyński chroniącego bodaj najstarszy drzewostan rezerwatowy w kraju. Przeszło sto lat temu nazywane było 1000-letnim dębem Niemiec. Z kolei w latach 60. XX wieku uchodziło za żywą reklamę tysiąclecia państwa polskiego (załączamy zdjęcia autorstwa Zbigniewa Kosycarza). Dziś rozsławia imię dawnego właściciela Kadyn. Jan Bażyński (ok. 1390–1459) był szlachcicem pruskim i politykiem, jednym z przywódców opozycji antykrzyżackiej, dzięki któremu znaczne obszary Prus przyłączone zostały za panowania Kazimierza Jagiellończyka do Korony.
Zabójcza metryka to dla „Bażyńskiego” jeszcze nie wyrok. Można ją wydłużać o kolejne lata, trzeba zabiegać o nieśmiertelność genetyczną tak cennego dziedzictwa w kolejnych pokoleniach. Dębem opiekuje się Nadleśnictwo Elbląg. Wspierają pomnikowe drzewo naukowcy i samorządowcy, starając się chronić je przed skutkami zanieczyszczenia środowiska (bliskość szosy szczególnie mu nie służy), wahaniami poziomu wód gruntowych czy wszelkiej maści szkodnikami. – Pierwszy system drenażu zainstalowano w połowie lat 90. ubiegłego wieku. W latach 1993, 1996 i 2000 przeprowadziliśmy na dębie zabiegi konserwatorskie polegające na przycinaniu obumarłych gałęzi, czyszczeniu dziupli, skrobaniu murszu, smarowaniu preparatami przeciwgrzybicznymi czy zakładaniu siatek na dziuple zapobiegających gnieżdżeniu ptaków i depozycji liści. W roku 2000 wykonano specjalny system melioracji i napowietrzania korzeni, który prawdopodobnie został częściowo uszkodzony podczas ostatniego remontu drogi – informuje nas Jan Piotrowski, rzecznik prasowy Nadleśnictwa Elbląg. Leśnicy podjęli próbę wyhodowania potomstwa „Bażyńskiego” z nasion wysianych w szkółce leśnej. Przed kilkoma laty z dębu zostały pobrane jednoroczne pędy w celu zachowania jego genomu w Archiwum Klonów Drzew Leśnych w Bielsku Podlaskim. Uzyskane z nich szczepy będą mogły posłużyć jako materiał założycielski kultur in vitro... kiedy tylko pojawi się odpowiednia metoda. – Klonowanie in vitro opisane w literaturze dotyczy 300-letnich dębów. Z 800-letnimi sprawa jest trudna. Udało nam się z Rusem trzy lata temu. 800-letni dąb z Rogalina bardzo dobrze nam się namnożył. Nie możemy namnożyć Bartka. Próbujemy nadal. Dąb Bażyńskiego jest tak samo oporny jak Bartek. Dwukrotnie podejmowane przez nas próby sklonowania „Bażyńskiego” metodą in vitro nie powiodły się. Niestety, to jest cecha osobnicza drzewa. Taki genotyp. Po wprowadzeniu materiału do in vitro jego ilość zmniejsza się z miesiąca na miesiąc, aż w końcu szczepy wypadają zupełnie – wyjaśnia nam profesor Paweł Chmielarz z Instytutu Dendrologii PAN w Kórniku.
Paaanie „Bażyński”, to nie są czasy opozycji antykrzyżackiej. Pański wrodzony opór nikomu się nie opłaci. 15.06.2020 / fot. Anna Rezulak / KFP, Zbigniew Kosycarz / KFP

dodaj do koszyka wszystkie wyświetlone zdjęcia