7 lutego 1959 roku w gdańskim kinie Leningrad odbyła się prapremiera „Orła” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego („Zakazane piosenki”, „Skarb”). To jeden z pierwszych filmów w dziejach światowej kinematografii rozgrywających się na pokładzie łodzi podwodnej. Dziś nieco zapomniany, 60 lat temu przyciągał tłumy. Premiera obrazu inspirowanego historią brawurowej ucieczki polskiego okrętu z internowania w Tallinie oraz przejścia jednostki pod ostrzałem niemieckiej floty i samolotów przez cieśniny duńskie do Anglii jesienią 1939 roku miała bardzo uroczysty charakter. Razem z widzami „Orła” oglądali reżyser i scenarzysta Leonard Buczkowski, współautor scenariusza, lotnik i popularny pisarz Janusz Meissner, operator Seweryn Kruszyński szef produkcji zespołu „Kadr” Ludwik Hager oraz konsultant filmu z ramienia Marynarki Wojennej komandor Bolesław Romanowski, dowódca ORP Jastrząb, ORP Sokół i ORP Dzik. Rok wcześniej ekipę filmową przy pracy można było spotkać w gdyńskim porcie i na wodach Zatoki Gdańskiej. Tam był Bałtyk i Morze Północne. „Orła” zagrał bliźniaczy ORP „Sęp” (internowany w Szwecji 17 września 1939 r. przetrwał wojnę na jeziorze niedaleko Sztokholmu). Na premierze pojawili się także wspaniali aktorzy: Aleksander Sewruk (komandor Kozłowski), Jan Machulski (porucznik Pilecki), Michał Gazda (mat Okoń), Zbigniew Filus (bosman Pierzchała) oraz wybitna postać Teatru Wybrzeże – Tadeusz Gwiazdowski, który w filmie Buczkowskiego wcielił się w postać bosmana Bryta. Zabrakło wśród gości kapitana Grabińskiego i mata Rokosza, czyli Wieńczysława Glińskiego i Bronisława Pawlika. Ich kreacje należą do najmocniejszych stron filmu. Zabrakło również przedstawicielek płci pięknej. W 50-osobowej obsadzie filmu nie ma ani jednej kobiety. W „Orle” wypatrzymy za to stawiających pierwsze kroki w zawodzie aktorskim: marynarzy Henryka Bistę, Romana Wilhelmiego i Jerzego Kamasa oraz kucharza Stanisława Bareję (nie występują w napisach).
Film się podobał. Krytyka przyjmowała obraz Buczkowskiego ciepło, choć – jak to w łodzi podwodnej – były też zgrzyty. – „Orzeł” łączył w sobie doskonałość ekranowej formy z treścią pasjonującą, opowiedzianą w sposób prosty i atrakcyjny. Było to tym trudniejsze, że większość akcji toczyła się we wnętrzu okrętu podwodnego: film przedstawiał studium ludzi zamkniętych, skazanych na samych siebie w warunkach całkowitej izolacji od świata zewnętrznego (…) Buczkowski pokazywał prawdziwych ludzi w prawdziwych sytuacjach, dzięki czemu dzieje polskiego okrętu i jego załogi nabierały waloru psychologicznej wiarygodności – pisał w miesięczniku „Kino” krytyk Jerzy Peltz, nazywając „Orła” "jednym z najpiękniejszych filmów Leonarda Buczkowskiego, szczytowym osiągnięciem wojenno–przygodowego nurtu w jego twórczości. Czytelnicy „Głosu Wybrzeża” kilkanaście dni po premierze czytali o „Filmie niespełnionych nadziei”. Taki „Orzeł” nie podobał się Franciszkowi Walickiemu. Zawiedziony tym obrazem był również porucznik rezerwy Feliks Prządak, jeden z kilku pozostałych przy życiu członków załogi ORP „Orzeł”, którzy nie wzięli udziału w ostatnim patrolu okrętu na Morzu Północnym. Oczekiwali na prawdziwą historię, dostali... bajkę. – Osobiście posunąłbym się jednak dalej: uważam, że jest to film zły, nieprawdziwy i naiwny, utrzymany miejscami w formie bajki dla grzecznych dzieci, przy której nawet historia o Czerwonym Kapturku przypomina realistyczny reportaż z życia – pisał w „Głosie” popularny dziennikarz i animator kultury uważany za ojca polskiego bigbitu... A twórcy uprzedzali już we wstępie „Orła”, że „nie będzie to reportaż znajdujący pokrycie w faktach historycznych, jakkolwiek nasz okręt nazywa się „Orzeł” i jakkolwiek opowieść filmowa została częściowo oparta na jego rzeczywistych przygodach. I ludzie, których wam przedstawiamy to portret załogi Orła. Nie należy w nich dopatrywać się postaci historycznych. Pragniemy jedynie ukazać cząstkę losów ludzkich w warunkach ciężkiej służby na morzu podczas wielkiej wojny”.
Ciekawi jesteśmy opinii o najnowszej superprodukcji poświęconej odysei legendarnego okrętu. Film Jacka Bławuta „Orzeł. Ostatni patrol” wejdzie na ekrany kinowe w tym roku. Premiera została zapowiedziana na 13 listopada. Zdjęcia na Bałtyku z udziałem jednostek 3. Flotylli Okrętów Marynarki Wojennej (oraz wiernej makiety wnętrza „Orła”) trwały od czerwca ubiegłego roku. Jak zapowiadają twórcy, obraz ma rzucić nowe światło na zagadkową, ostatnią misję najsłynniejszego z polskich okrętów. 5.02.2020 / fot. KFP

dodaj do koszyka wszystkie wyświetlone zdjęcia