7 lutego 1959 roku w gdańskim kinie Leningrad odbyła się prapremiera „Orła” w reżyserii Leonarda Buczkowskiego („Zakazane piosenki”, „Skarb”). To jeden z pierwszych filmów w dziejach światowej kinematografii rozgrywających się na pokładzie łodzi podwodnej. Dziś nieco zapomniany, 65 lat temu przyciągał tłumy. Premiera obrazu inspirowanego historią brawurowej ucieczki internowanego okrętu z portu w Tallinie oraz przejścia pod ostrzałem niemieckiej floty i samolotów przez cieśniny duńskie do Anglii jesienią 1939 roku miała bardzo uroczysty charakter. Razem z widzami „Orła” oglądali reżyser i scenarzysta Leonard Buczkowski, współautor scenariusza, lotnik i popularny pisarz Janusz Meissner, operator Seweryn Kruszyński szef produkcji zespołu „Kadr” Ludwik Hager oraz konsultant filmu z ramienia Marynarki Wojennej komandor Bolesław Romanowski, dowódca ORP Jastrząb, ORP Sokół i ORP Dzik. Rok wcześniej ekipę filmową przy pracy można było spotkać w gdyńskim porcie i na wodach Zatoki Gdańskiej. Tam był Bałtyk i Morze Północne. „Orła” zagrał bliźniaczy ORP „Sęp” (internowany w Szwecji 17 września 1939 roku przetrwał wojnę na jeziorze niedaleko Sztokholmu). Na premierze pojawili się także wspaniali aktorzy: Aleksander Sewruk (komandor Kozłowski), Jan Machulski (porucznik Pilecki), Michał Gazda (mat Okoń), Zbigniew Filus (bosman Pierzchała) oraz wybitna postać Teatru Wybrzeże – Tadeusz Gwiazdowski, który w filmie Buczkowskiego wcielił się w postać bosmana Bryta. Zabrakło wśród gości kapitana Grabińskiego i mata Rokosza, czyli Wieńczysława Glińskiego i Bronisława Pawlika. Ich kreacje należą do najmocniejszych stron filmu. Zabrakło również przedstawicielek płci pięknej. W 50-osobowej obsadzie filmu nie ma ani jednej kobiety. W „Orle” wypatrzymy za to stawiających pierwsze kroki w zawodzie aktorskim: marynarzy Henryka Bistę, Romana Wilhelmiego i Jerzego Kamasa oraz kucharza Stanisława Bareję (nie występują w napisach).
Film się podobał. Krytyka przyjmowała obraz Buczkowskiego ciepło, choć – jak to w łodzi podwodnej – były też zgrzyty. – „Orzeł” łączył w sobie doskonałość ekranowej formy z treścią pasjonującą, opowiedzianą w sposób prosty i atrakcyjny. Było to tym trudniejsze, że większość akcji toczyła się we wnętrzu okrętu podwodnego: film przedstawiał studium ludzi zamkniętych, skazanych na samych siebie w warunkach całkowitej izolacji od świata zewnętrznego (…) Buczkowski pokazywał prawdziwych ludzi w prawdziwych sytuacjach, dzięki czemu dzieje polskiego okrętu i jego załogi nabierały waloru psychologicznej wiarygodności – pisał w miesięczniku „Kino” krytyk Jerzy Peltz, nazywając „Orła” "jednym z najpiękniejszych filmów Leonarda Buczkowskiego, szczytowym osiągnięciem wojenno–przygodowego nurtu w jego twórczości. Czytelnicy „Głosu Wybrzeża” kilkanaście dni po premierze czytali o „Filmie niespełnionych nadziei”. Taki „Orzeł” nie podobał się Franciszkowi Walickiemu. Zawiedziony tym obrazem był również porucznik rezerwy Feliks Prządak, jeden z kilku pozostałych przy życiu członków załogi ORP „Orzeł”, którzy nie wzięli udziału w ostatnim patrolu okrętu na Morzu Północnym. Oczekiwali na prawdziwą historię, dostali... bajkę. – Osobiście posunąłbym się jednak dalej: uważam, że jest to film zły, nieprawdziwy i naiwny, utrzymany miejscami w formie bajki dla grzecznych dzieci, przy której nawet historia o Czerwonym Kapturku przypomina realistyczny reportaż z życia – pisał w „Głosie” popularny dziennikarz i animator kultury uważany za ojca polskiego bigbitu... A twórcy uprzedzali już we wstępie „Orła”, że „nie będzie to reportaż znajdujący pokrycie w faktach historycznych, jakkolwiek nasz okręt nazywa się „Orzeł” i jakkolwiek opowieść filmowa została częściowo oparta na jego rzeczywistych przygodach. I ludzie, których wam przedstawiamy to portret załogi Orła. Nie należy w nich dopatrywać się postaci historycznych. Pragniemy jedynie ukazać cząstkę losów ludzkich w warunkach ciężkiej służby na morzu podczas wielkiej wojny”.
Odyseja legendarnego okrętu znalazła swoją filmową kontynuację po ponad 60 latach. Film Jacka Bławuta „Orzeł. Ostatni patrol” wszedł na ekrany kinowe 14 października 2022 roku, a miesiąc wcześniej z powodzeniem ubiegał się o nagrody 47. Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni – za reżyserię, dźwięk, montaż i charakteryzację. Zdjęcia na Bałtyku z udziałem jednostek 3. Flotylli Okrętów Marynarki Wojennej (oraz wiernej makiety wnętrza „Orła”) rozpoczęły się w czerwcu 2019 roku. W obsadzie filmu znaleźli się: Tomasz Ziętek, Antoni Pawlicki, Tomasz Schuchardt, Mateusz Kościukiewicz, Rafał Zawierucha, Adam Woronowicz, Filip Pławiak i Tomasz Włosok. 7.02.2025 / fot. KFP

dodaj do koszyka wszystkie wyświetlone zdjęcia