Czas zaciera ostatnie ślady po gdańskiej wąskotorówce. Z niemal 300-kilometrowej sieci wąskich torów, po lewej stronie Wisły pozostało kilkanaście metrów szyn wtopionych w asfalt, przecinających na Wyspie Sobieszewskiej ulicę Świbnieńską. - Nikt już ich nie ukradnie. Przetrwają do czasu remontu nawierzchni – mówią mieszkańcy Przegaliny wskazując na zły stan drogi łączącej ich osadę ze Świbnem. Niedawno mogli obserwować, jak wraz budową nowego, zwodzonego mostu nad przegalińską śluzą i remontem dojazdów znikają tory w asfalcie na ul. Akwenowej, po których kolejka wjeżdżała na Wyspę. Przy śluzach miała przystanek. W Świbnie czekał na nią prom kolejowy, łączący przystanki Lewy i Prawy Brzeg Wisły. W czasach swojej świetności dojeżdżała i dopływała ze stacji Gdańsk Wąskotorowy do Malborka. Odbudowana ze zniszczeń wojennych, renesans przeżywała w latach 50. ubiegłego wieku. Pierwsze oznaki kryzysu pojawiły się w roku 1955, wraz z likwidacją 50-letniej przeprawy promowej przez Przekop Wisły. Kolejka traciła klientów na rzecz rozwijającego się transportu drogowego. Szybszego i tańszego. - Pociągiem podróżowało się do Gdańska ponad godzinę. Rowerem można było dojechać szybciej. Autobus pokonywał ten dystans w 20 minut – wspomina schyłkowy okres wąskotorówki mieszkaniec Cedr Małych. - Pytany o pozostałości po przystanku i torowisku uśmiecha się kręcąc przecząco głową. - Nic już tutaj nie ma. Kolejka kursowała wzdłuż drogi warszawskiej. Przystawała na chwilkę i jechała dalej. Może w Koszwałach są jeszcze jakieś ślady. Tam była stacja węzłowa – dodaje.
Lewobrzeżna Gdańska Kolej Dojazdowa przestała jeździć 31 grudnia 1973 r. Zwijała się od strony Świbna i Giemlic w kierunku Koszwał. Jako ostatnie przejeżdżały tędy składy złożone z lokomotywy spalinowej Lyd1 i wózków kłonicowych, na które pracownicy sekcji drogowych gdańskiej DOKP załadowywali zdemontowane tory. A czego nie pozbierali, to padło łupem szabrowników. - Być może nie taki musiał być ten koniec, ale do dziś kolejka pewnie też by nie dotrwała. Prawie wszystkie odcinki lewobrzeżnej GKD przebiegały wzdłuż szos. Wraz z rozwojem motoryzacji i poprawą nawierzchni dróg istnienie wąskotorówki było coraz bardziej zagrożone. Jej koniec przypieczętował tragiczny wypadek, który wydarzył się 17 sierpnia 1973 r. w Przejazdowie. Zderzenie pociągu z autobusem słupskiego MPK na przejeździe kolejowym pociągnęło za sobą śmierć czterech osób. Wielu pasażerów jelcza zostało kalekami – przypomina dramatyczne wydarzenia Roman Witkowski, prezes Stowarzyszenia Hobbystów Kolejowych, autor wydanej przed czterema laty książki pt. „Koleje wąskotorowe na Żuławach”.
Likwidacja stacji Gdańsk Wąskotorowy, wzniesionej przez Zachodniopruską Spółkę Małych Kolei w 1905 r., trwała blisko dwa lata. W końcu 1975 r. po zabudowaniach i torach usytuowanych wzdłuż dzisiejszej ul. Zawodników nie było już śladu. - Rozjazdy prowadzące do parowozowni i budynku dworcowego zaczynały się kilkadziesiąt metrów za rzeczką – wspomina mieszkaniec Olszynki napotkany przez nas u wylotu „ulicy” Wąskotorowej, nad brzegiem Opływu Motławy. Przed wojną kolejka wjeżdżała na stację po moście zwodzonym, wysadzonym w 1945 r. przez wycofujące się z miasta wojska niemieckie. W 1948 r. stanął w tym miejscu drogowy Most Kapuściany. - Kolejka nigdy po nim nie jeździła. Wąskie tory biegły tym sąsiednim mostkiem, osadzonym nieco niżej, na którym teraz opiera się rura ciepłownicza. Leży na oryginalnych podkładach kolejowych – wskazuje na pozostałości po wąskotorówce nasz rozmówca.
Ulicą Wąskotorową, prowadzącą wzdłuż ogródków działkowych, dojdziemy do dawnej stacji towarowej Piaski Gdańskie. Tutaj wąskie tory krzyżowały się z linią normalnotorową. W miejscu przeładunku towarów z dużych do małych pociągów zachował się popadający w ruinę budynek dawnej nastawni (ul. Zawodzie 26b). Odnajdziemy tu m.in. pozostałości rampy, fundamenty semafora, przyczółek mostku usytuowany nad kanałem od strony Przejazdowa, a także fragmenty szyn oraz betonowe podkłady wkomponowane w ogrodzenia okolicznych gospodarstw i działek ogrodniczych. - Jesienią i zimą więcej było pociągów towarowych z okopowizną i węglem, wiosną i latem dominowały składy pasażerskie. W okresie powojennym te drugie składały się zazwyczaj z dwóch wagonów serii 3Aw. Kiedy na czele znajdował się parowóz, często jechał za nim jeszcze wagon brankard – przypomina historię GKD Roman Witkowski. Do 1914 r. ze stacji Gdańsk Wąskotorowy (Danzig Kleinbahnhof ) w dni robocze wyruszało 10 pociągów pasażerskich. W niedziele i święta było ich 14. W czasach II wojny światowej kursowało nawet 18 składów dziennie, a w rekordowym 1954 r. - 22 pociągi w dni powszednie i 24 w niedziele i święta. - Do roku 1958 jeździły tzw. pociągi teatralne. Wyruszały ze stacji Gdańsk Wąskotorowy około północy, umożliwiając mieszkańcom wsi i miasteczek powiatu gdańskiego powrót z potańcówki lub teatru. W 1954 r. lewobrzeżna GKD przewiozła rekordową liczbę 500 tys. pasażerów. Likwidacja promu kursującego między Lewym i Prawym Brzegiem Wisły (10 grudnia 1955 r. - przyp. red.) sprawiła, że w następnych latach wielkości przewozów zmniejszyły się kilkakrotnie. Pewien renesans kolejki nastąpił w 1965 r., po wprowadzeniu wagonów motorowych. Przy tej okazji warto wspomnieć, że dwuosiowe spalinówki Mw63 budowane były w warsztatach Gdańskiej Kolei Dojazdowej w Lisewie. Lewobrzeżna GKD przewoziła wówczas jeszcze ok. 120 tys. pasażerów rocznie. Po wejściu na trasę okrężną PKS, w 1972 r. liczba ta spadła do 80 tys. Przewozy towarowe w schyłkowym okresie kolejki kształtowały się na poziomie 60 tys. ton rocznie – przypomina Roman Witkowski.
Na widok zdjęć wykonanych przez Zbigniewa Kosycarza w 1962 r. na stacji Gdańsk Wąskotorowy, pochodzący z grodu Neptuna mieszkaniec Hamburga zasypuje nas lawiną ciekawostek. - Fotografie przedstawiają maszynę Ty1-1098. Zakończyła pracę 7 kwietnia 1966 r. Parowóz wybudowała 1903 r. firma Henschel, której fabryki zlokalizowane były w Kassel. Maszyna służyła kolejce od początku jej powstania - w GKD przepracowała ponad 60 lat. Rekordzistą pod tym względem był bliźniaczy parowóz Ty1-1097, który w 1968 r. przeszedł w ręce operatorów kolejki kętrzyńskiej. Z inwentarza został wykreślony 10 stycznia 1972 r. Miał wówczas 69 lat – wspomina Roman Witkowski. W galerii również zdjęcia żuławskiej kolei wąskotorowej, która działała dłużej. 30.12.2013 / fot. Zbigniew Kosycarz / KFP i Dariusz Łazarski / KFP

dodaj do koszyka wszystkie wyświetlone zdjęcia